Αναδημοσίευση, σε μετάφρασή μας, ενός άρθρου που εγραψε η Paulina Villegas σχετικά με τους Ζαπατίστας, και το οποίο δημοσιεύτηκε στους ‘New York Times’ στις 26 Αυγούστου 2017. (Όλες οι φωτογραφίες προέρχονται επίσης από το ίδιο άρθρο):
Οι Ζαπατίστας, οι ισχυρότεροι πολιτικοί αντάρτες στο Μεξικό εδώ και περίπου 100 χρόνια, παραιτούνται από την ένοπλη επανάσταση, μετά από δεκαετίες αντίθεσης απέναντι στην κυβέρνηση, για έναν απλό λόγο: το Μεξικό είναι τόσο γεμάτο βία, όπως λένε, ώστε η χώρα δεν μπορεί να χειριστεί περισσότερη.
Η απόφαση είναι ένα καυστικό σχόλιο για την κατάσταση του Μεξικού σήμερα, αναφέρουν οι αναλυτές. Οι αντάρτες δεν έχουν καταλήξει σε ειρηνευτική συμφωνία με την κυβέρνηση, ούτε έχουν κερδίσει ακόμα την μακρόχρονη πάλη τους για εγχώρια δικαιώματα. Αλλά οι δολοφονίες στο Μεξικό αυξάνονται τόσο γρήγορα ώστε ακόμη και ένα κίνημα που έχει ρίζες στον ένοπλο αγώνα αισθάνεται υποχρεωμένο να απομακρυνθεί από τη βία.
“Αυτό δείχνει το βαθμό στον οποίο οι Μεξικανοί έχουν κουραστεί από τη βία”, δήλωσε ο Jesús Silva-Herzog, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Scool of Government του Tecnológico de Monterrey. “Ο πολιτικός ριζοσπαστισμός σήμερα στο Μεξικό πρέπει να είναι ειρηνικός επειδή η δημόσια, κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας έχει βαφεί με αίμα για πάρα πολύ καιρό”.
Ο subcommander Marcos, ο ηγέτης των ανταρτών που έγινε παγκόσμιο φαινόμενο το 1994 όταν οι Ζαπατίστας εισέβαλαν σε πόλεις στην πολιτεία Τσιάπας, στάθηκε για λίγη ώρα στη σκηνή για μια σύντομη στιγμή, πίσω από πλήθος μαχητών, νεαρούς με piercings και ιθαγενείς οπαδούς που φορούσαν χειροποίητες μπλούζες.
Μετά από λίγους γύρους χειροκροτημάτων, φωτογραφίες και επαναστατικά τραγούδια, ο Marcos αποχώρησε σιωπηλά από τη σκηνή, μια φανερή αντίθεση στις φλογερές ομιλίες του για την ανισότητα και την ένοπλη επανάσταση που κάποτε τον επέστησαν ως πόλο έλξης για την διεθνή προσοχή και για θερμούς υποστηρικτές.
Αλλά τώρα, λένε οι Ζαπατίστας, η περισσότερη βία, ανεξάρτητα από τον σκοπό, είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται το Μεξικό.
Αντ ‘αυτού, αποφάσισαν να εργαστούν στο πλαίσιο του συστήματος που κάποτε αντιτάχθηκαν, υποστηρίζοντας έναν υποψήφιο για να εκλεγεί πρόεδρος στις επόμενες εκλογές.
“Φτάσαμε σε ένα σημείο θραύσης”, δήλωσε ο Carlos González, εκπρόσωπος του Εθνικού Συνεδρίου Αυτοχθόνων, ενός οργανισμού που αντιπροσωπεύει αυτόχθονες ομάδες στο Μεξικό, ο οποίος μιλούσε και για τους Ζαπατίστας.
“Η άρση των όπλων έχει τεθεί εκτὀς συζήτησης”, είπε. “Ήταν απλά μια πολύ αιματηρή επιλογή”, αν και δεν απέκλεισε την ανάληψη των όπλων ξανά σε κάποιο σημείο στο μέλλον.
Η βία έχει μαστίσει εδώ και πολύ καιρό το Μεξικό, όπου περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και πάνω από 30.000 έχουν εξαφανιστεί στον δεκαετή πόλεμο των ναρκωτικών. Αλλά φέτος, οι θάνατοι έχουν φθάσει σε νέα ύψη: Μάιος και Ιούνιος έθεσαν διαδοχικά νέο 20ετές ρεκόρ σχετικά με τον αριθμό των ανθρωποκτονιών σε ολόκληρη τη χώρα.
Αφήνοντας πίσω την επαναστατική ταυτότητα που κάποτε τους καθόρισε, οι Ζαπατίστας, των οποίων το πλήρες όνομα είναι Zapatista Army of National Liberation, μπαίνουν στην εκλογική πολιτική. Έχουν επικυρώσει τη María de Jesús Patricio Martínez, μία θεραπεύτρια από τους αυτόχθονες πληθυσμούς Nahua (δες φωτογραφία από κάτω), ως υποψήφια στις προεδρικές εκλογές του επόμενου έτους.
“Στο Μεξικό, το να είσαι αυτόχθονας σημαίνει να είσαι εξοικειωμένος με το να σε αντιμετωπίζουν σαν μισό άτομο και αν είσαι γυναίκα, ακόμα λιγότερο,” είπε η κυρία Patricio, 57 ετών, η οποία δεν είναι η ίδια Ζαπατίστα.
Ο στόχος των Ζαπατίστας, λένε, δεν είναι να κερδίσει, αλλά να χρησιμοποιήσει τις εκλογές του 2018 ως πλατφόρμα για να εκφράσει τα ζητήματα που πιέζονται περισσότερο στις αυτόχθονες κοινότητες του Μεξικού.
“Δεν θα μπορούσαμε να νοιαζόμαστε λιγότερο για την προεδρία, το μόνο που θέλουμε να κάνουμε είναι να συντρίψουμε το εκλογικό πάρτυ”, δήλωσε ο κ. González. Η κυβέρνηση του Μεξικού λέει ότι χαιρετίζει “όλες τις πολιτικές και κοινωνικές εκφράσεις”, συμπεριλαμβανομένου του υποψήφιου των Ζαπατίστας, υποστηρίζοντας ότι συμβάλλει σε μια ισχυρότερη δημοκρατία.
Όχι όλοι, όμως, δέχονται αυτή την αφήγηση. Μερικοί από τους αντιπάλους των Ζαπατίστας τους θεωρούν ως μια οπορτουνιστική αντάρτικη ομάδα που θα μπορούσε να κατακερματίσει και να καταστρέψει περαιτέρω την ψηφοφορία για την αριστερά. Ένας από τους κύριους επικριτές τους είναι ο κορυφαίος λαϊκίστης αριστερός προεδρικός υποψήφιος, Andrés Manuel López Obrador, πρωταγωνιστής στις πρώτες δημοσκοπήσεις, ο οποίος χαρακτήρισε την υποψηφιότητα που υποστηρίζεται από την Ζαπατίστας ως “πολιτικό κόλπο”.
Όταν οι Ζαπατίστας πρωτοεμφανίστηκαν το 1994, η απειλή βίας ήταν μέρος του προγράμματος. Ένα αποσβολωμένο έθνος παρακολουθούσε τον στρατό των αυτόχθονων αγροτών, που φορώντας μάσκες σκι και κρατώντας όπλα, εισέβαλε σε αρκετές πόλεις στο νότιο κράτος της Τσιάπας και κήρυξε πόλεμο εναντίον του μεξικανικού κράτους.
Οι αντάρτες ζήτησαν την αναγνώριση και την προστασία των αυτόχθονων κοινοτήτων, οι οποίες διαρκώς κατατάσσονται στο κατώτατο σημείο της κοινωνικο-οικονομικής κλίμακας της χώρας. Με την ένοπλη εξέγερση, τους μαύρους μπαλακλάδες και τις παθιασμένες ομιλίες, ο Ζαπατίστας ανάγκασαν το Μεξικό να έρθει αντιμέτωπο με τη μακρά ιστορία της ανισότητας που το διέπει.
Η εξέγερση ήρθε σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη στιγμή, καθώς το Μεξικό είχε αρχίσει να βιώνει τις ωδίνες της παγκοσμιοποίησης και της βαθύτερης σχέσης του με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών της Βόρειας Αμερικής (North American Free Trade Agreement) τέθηκε σε ισχύ την ημέρα που ξεκίνησε η εξέγερση.
Μετά από μια αντιπαράθεση 12 ημερών μεταξύ κυβερνητικών στρατευμάτων και μαχητών των Ζαπατίστας, πραγματοποιήθηκε μια πρώτη εκεχειρία. Σύντομα όμως κατάρρευσε, όταν ο τότε πρόεδρος, Ερνέστο Ζεντίλο, εξέδωσε εντάλματα σύλληψης για εξέχοντα μέλη των Ζαπατίστας, συμπεριλαμβανομένου του μοναδικού μη αυτόχθονα εκπροσώπου τους, του Subcommander Marcos.
Με τις παθιασμένες ομιλίες όμως του μυστηριώδη ηγέτη τους πάνω στο άλογο, οι Ζαπατίστας γρήγορα κατάφεραν να προσελκύσουν λεγεώνες οπαδών τόσο τοπικά όσο και στο εξωτερικό. Κάποιοι χαιρέτησαν την πάλη των επαναστατών ως την πρώτη “μεταμοντέρνα επανάσταση”.
Μια βραδεία διαδικασία διαπραγματεύσεων με την κυβέρνηση ακολούθησε, οδηγώντας στις συμφωνίες του San Andrés, που υπογράφηκαν το 1996. Εκεί δόθηκε η υπόσχεση για μια συνταγματική μεταρρύθμιση που θα παρείχε περιορισμένη αυτονομία στις αυτόχθονες κοινότητες, όπως το δικαίωμα εκλογής συμβουλίων για τοπική κυριαρχία επί των εδαφών τους.
Αλλά όταν η μεταρρύθμιση ψηφίστηκε οριστικά το 2001, τότε αποκλείστηκε το δικαίωμα αυτόνομης κυριαρχίας πάνω στα εδάφη τους, ωθώντας τους Ζαπατίστας να κόψουν όλους τους δεσμούς με την κυβέρνηση και τα πολιτικά κόμματα.
Η δυναμική τους άρχισε να ξεθωριάζει. Οι αντάρτες εξαφανίστηκαν από το δημόσιο ραντάρ, επέστρεψαν στα κρησφύγετά τους στη ζούγκλα Lacandon και διοργάνωσαν ήσυχα τις δικές τους κοινότητες αντί να αναζητήσουν δημοσιότητα.
Και πριν από τρία χρόνια, ο Subcommander Marcos έδωσε μια ομιλία που αντικατόπτριζε τον στρατό των Ζαπατιστών και καθόριζε αυτό που τελικά θα γινόταν, από φέτος, ως η νέα πορεία των επαναστατών.
«Επιλέγουμε τη ζωή, όχι τον θάνατο», είπε σε αυτή την ομιλία. “Αντί να κατασκευάζουμε στρατώνες και να βελτιώνουμε το οπλοστάσιό μας, κατασκευάσαμε σχολεία, νοσοκομεία και βελτιώσαμε τις συνθήκες διαβίωσης μας”.
Οι Ζαπατίστας άλλαζαν, όπως και αυτός. Ο ίδιος άλλάξε το όνομά του σε Subcommander Galeano, για να τιμήσει έναν πεσμένο σύντροφο. Και ανήγγειλε το θάνατο του ᾽προσωπείου᾽ Marcos. Δεν υπάρχει πλέον ανάγκη για αυτό, είπε, περιγράφοντάς το ως “ένα κοστούμι για τα ΜΜΕ”.
Τα επόμενα χρόνια, οι ελεγχόμενες από την Ζαπατίστας περιοχές εξασφάλιζαν de facto αυτονομία, παρέχοντας ευρεία πρόσβαση στις υπηρεσίες εκπαίδευσης και υγείας. Το οργανωμένο έγκλημα δεν μπόρεσε να διεισδύσει στην περιοχή.
Μόλις 16 μίλια βόρεια από την αποικιακή πόλη του San Cristóbal de las Casas, μία μεγάλη πινακίδα καλωσορίζει τους ξένους στο Oventik, ένα θύλακα των Ζαπατίστας. Όπως γράφει: “Σε αυτό το μέρος οι άνθρωποι κυβερνούν και η κυβέρνηση υπακούει.” Ύπάρχουν φρουροί 24 ώρες την ημέρα, παρακολουθώντας και κάνοντας αυστηρές ερωτήσεις στους ξενόφερτους σχετικά με τις επιχειρήσεις τους, συχνά απομακρύνοντάς τους από εκεί.
Τα καταστήματα εφοδιασμού πωλούν μπλουζάκια με τη δημοφιλή εικόνα του Marcos που φοράει μια μάσκα και καπνίζει μία πίπα, με φράσεις–λεζάντες από κάτω όπως: “Ζητώ συγγνώμη που σας ενοχλώ, αυτή είναι μια επανάσταση”.
Φωτεινές, τεράστιες τοιχογραφίες με επαναστατικά συνθήματα, τόσο στην τοπική γλώσσα Tzotzil όσο και στα ισπανικά, καλύπτουν κάθε κτίριο. Δεν επιτρέπεται το αλκοόλ, ούτε και η χρήση ή η καλλιέργεια παράνομων ναρκωτικών ουσιών. Αντίθετα, οι αγρότες καλλιεργούν καφέ, μέλι και λουλούδια. Οι άνθρωποι κατασκευάζουν παπούτσια, πωλούν τορτίγιας και ζουν σε ένα σύστημα που μοιάζει με κοινότητες, ενώ μοιράζονται τις ευθύνες και τη δύναμη λήψης αποφάσεων στα αποκαλούμενα Συμβούλια καλής κυβέρνησης (Good Government Councils).
῾῾Οι Η.Π.Α. φαίνεται ότι προορίζονται, με πρόνοια, να σπείρουν τη Λατινική Αμερική με μιζέρια στο όνομα της ελευθερίας », γράφει μια φθαρμένη πινακίδα που κρέμεται στη μέση μιας σκονισμένης τραπεζαρίας.
Αυτό το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης των Zapatistas και το νέο πολιτικό κίνημα που υποστηρίζει την κ. Patricio για πρόεδρο, έχουν δωσει ελπίδα σε πολλούς Μεξικάνους χωρίς δκαιώματα ότι ο τρόπος με τον οποίο κυβερνώνται μπορεί να είναι διαφορετικός και καλύτερος, με ένα δημοκρατικότερο σύστημα το οποίο θα παραμένει ελεύθερο από εκείνο το είδος πολιτικής, με συμφωνίες διαφθοράς και πελατειακές σχέσεις, που υπάρχει σε κάθε επίπεδο της διακυβέρνησης.
“Αυτοί ήταν που διατήρησαν και έτρεφαν την ελπίδα μας όλα αυτά τα χρόνια”, δήλωσε η Maribel Cervantes, κοινοτική διοργανώτρια από το Veracruz, αναφερόμενη στους Ζαπατίστας.
“Είναι ένα ζωντανό παράδειγμα του πώς μπορούν να είναι διαφορετικά τα πράγματα”, πρόσθεσε. “Και τώρα αυτή η προεδρική υποψήφια μπορεί να είναι μια ακτίνα φωτός στο σκοτάδι.”
[Όλες οι φωτογραφίες: Mauricio Lima for The New York Times. Eκτός απο την φωτογραφία του Marcos: Adriana Zehbrauskas for the New York Times.]
