Η εξέγερση
Το κίνημα των Ζαπατίστας (Ejercito Zapatista de Liberacion Nacional EZLN -Στρατός των Ζαπατίστας για την Εθνική Απελευθέρωση) ξεκίνησε την δράση του το 1994. Ιθαγενείς στην πλειοψηφία τους, αλλά και λευκοί και μιγάδες, εξεγέρθηκαν και δημιούργησαν τον Στρατό των Ζαπατίστας.
Η εξέγερση ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου του 1994 όταν κατέλαβαν την πρωτεύουσα του ομόσπονδου μεξικανικού κρατιδίου Τσιάπας το Σαν Κριστόμπαλ δε λας Κάσας. Σταδιακά η εξέγερση επεκτάθηκε και σε άλλες πολιτείες στο νότιο Μεξικό. Οι Ζαπατίστας ζητούν για λογαριασμό των ιθαγενών Ινδιάνων να ζήσουν ελεύθεροι χωρίς διώξεις, γη για να καλλιεργήσουν και να πάψουν να αποτελούν το περιθώριο της μεξικανικής κοινωνίας. Ο ρατσισμός, η γενικευμένη μιζέρια και η έλλειψη στοιχειωδών συνθηκών διαβίωσης αλλά πάνω από όλα η πείνα είναι οι αιτίες που όπλισαν το χέρι των ιθαγενών αγροτών που απαρτίζουν τον Στρατό των Ζαπατίστας (ΕΖLN).
O Mάρκος
Εκπρόσωπος και οργανωτής του κινήματος είναι ο Subcomandante Marcos. Ο «υποδιοικητής» όπως αυτοαποκαλείται, (αφού διοικητής κατά τον Μάρκος είναι ο λαός), δεν γεννήθηκε στη ζούγκλα αλλά ξέρει να την εκπροσωπεί με χιούμορ, να την εκφράζει και να την ενθουσιάζει. Ο ίδιος έχει πανεπιστημιακή μόρφωση και επαναστατική εμπειρία, και δηλώνει πως ο αγώνας του είναι αγώνας για όλους τους φτωχούς του Μεξικού. Είναι αγώνας για να ζει ο λαός με ελευθερία, δημοκρατία, δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια.
Οι Ζαπατίστας είναι ίσως το μοναδικό αντάρτικο κίνημα στη Λατινική Αμερική το οποίο πολεμάει με τη δύναμη του λόγου περισσότερο παρα των όπλων. Ο Μάρκος άριστος γνώστης της δύναμης των μέσων μαζικής ενημέρωσης τα χρησιμοποίησε για να κάνει γνωστά σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα τα αιτήματα των Ζαπατίστας σε όλο τον κόσμο και να κερδίσει την συμπάθεια εκατομμυρίων ανθρώπων.
Αποφεύγει την ξύλινη γλώσσα της αριστεράς και δανείζεται εκφραστικά μέσα των ιθαγενών αλλά και ποιήματα και στίχους τραγουδιών δημιουργώντας έναν λόγο πρωτότυπο. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να γνωστοποιήσει σε όλον τον κόσμο τα άιτήματα του κινήματος. Στο λόγο του είναι συγκινητικός, ρομαντικός, χιουμορίστας, και μάλιστα έχει εκδόσει βιβλία και περιοδικά. Έχει δώσει συνεντεύξεις σε εφημερίδες, τηλεοπτικά δίκτυα, ραδιόφωνα και έχει χαρακτηριστεί ως ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς στη Λατινική Αμερική.